Alman asıllı Çariçe 2. Katerina, Rusya tarihine, ‘Ülkeyi en uzun süre yöneten kadın hükümdar’ değerlendirmesiyle geçti. Doğuştan saraylıydı. - Babası orta halli Alman prensiydi! - İnsan yönetiminden, kültürden, operadan, felsefeden, müzikten, güzel sanatlardan anlardı. Medeni cesareti yüksekti. Çapkındı, aşırı arzuluydu ve cinsel ilişki tiryakisiydi. Sevgilileri - daima! - kendisinden genç, cesur ve atak, yükselme arzusu taşıyan, kullanılabilir, entelektüel - sayılabilecek! - gençlerdi. Memnuniyet(ler)ini de çok pahalı hediyeler, yüksek rütbeler - hükümdarlık, bakanlık, valilik, ordu komutanlığı! -, geniş verimli topraklar, köleler ve gayrimenkuller vererek gösterirdi. - Yatak odası maceraları, Rusya’nın bütçesine hayli pahalıya patlamıştı/zarara uğratmıştı! - Hakkındaki rivayetlerin çeşitliliği/renkliliği biyografisini yazanları bile şaşırttı. Ölüm anında - 67 yaşındaydı! - dahi sevgilisiyle fanteziler denediği anlatılacaktı.
- Osmanlı’ya ‘Hasta Adam’ Teşhisini Koydu… -
2. Katerina, baba tarafından adı Sophie Augusta Frederike - ya da Prenses von Anhalt Zerbst! -, çok yönlü, işlek zekâlı, otoriter, becerikli ve ileri görüşlüydü. Rusya’yı ‘dünya devi’ yapmayı başardı. Toplumu büyük ölçüde değiştirdi ve dönüştürdü. Rusya’yı büyüttü; modernleştirdi. Kendisine, yakın çevresine güvendi. Halk için tespiti ilginçti: ‘Halk, karnını doyuracak ekmeği ve avunmasını sağlayacak dini düşünür!’
Rusların ‘Büyük Katerina’sı, Osmanlı’ya ilk ‘hasta adam!’ teşhisini koyandı. Tabir, Avrupa’nın çoğu ülkesince de benimsendi.
Alman soyundan gelmesine karşın, Rusya’nın asırlık ideallerine hizmet eden Rus milliyetçisiydi. En önemli hedeflerinin başında, İstanbul’u alıp Bizans İmparatorluğu’nu yeniden ihya etmek gelirdi. Torunlarından birisinin adı: Constantine’di.
Osmanlı’ya da büyük zararlar verdi. Kırım - ebediyen! - elimizden çıktı. Uzun süren savaşlar on binlerce şehidimize mal oldu. Bütçemizi tam takır hale soktu.
2 Mayıs 1729’da, Prusya’nın Stettin şehrinde doğdu. Babası Anhalt-Zerbst bölgesi Prensi, General Christian August’du. Kızına küçük yaşta Protestan öğretilerini benimsetti. Dans ve müzik kursları aldırdı. Tarih okumalarını önemsetti. Almanca, Fransızca ve Rusça öğrenmesini sağladı.
Sophie Augusta Frederike’nin ailesinden İsveç kralları da çıktı. Kuzenleri Gustav ve 13. Karl, İsveç tahtına oturdu.
- Kendisi Gibi Kocası da Alman Asıllıydı… -
15 yaşındayken, hayatının kararı verildi. Çariçe I. Elizaveta (Yelizaveta) tarafından, tahtın varisi Peter - Holstein-Gottorp Dükü! - ile evlenmesi için Rusya’ya davet edildi. Veliaht Peter, merhum Çar Büyük - Deli! - Petro’nun torunuydu. Anne tarafından Alman soyluydu. Prusya’nın tabii hayranı/müttefikiydi. Tarihçilerin kayıtlarına göre, çocuk ruhlu, kaba, çirkin, gaddar, dengesiz ve sapıktı. Bünyesi sağlıksızdı; kirli, çiçek bozuğu yüzlüydü.
Her iki tarafta da gönülsüzdü; fakat 21 Ağustos 1745’de evlendiler. Sophie, Ortodoks Mezhebi’ne geçti. Katerina Aleksievna adını aldı. Katerina ve Peter birbirlerini hiç sev(e)medi.
Yeni evliler, nikâhtan sonra kendilerine tahsis edilen, Finlandiye Körfezi’ne bakan, - St Petersburg’a da çok yakın! - Oranienbaum Sarayı’na yerleşti. Yan yana iki odada kalmalarına rağmen, birkaç yıl bir araya gelmemeye/cinsel ilişkiye girmemeye dikkat ettiler. Peter’in - Katerina’nın tanımlamasıyla! - ‘top güllesi’ne benzeyen aşırı şişman sevgilisi vardı. Odalarının girişinde görüldüğünde, nöbetçi sanılırdı. Kayıtlara göre; halasının hizmetçisiydi. Bekârlık döneminden kalan alışkanlıklarını sürdürdü.
Biyografi yazarlarına göre Katerina; sabırlı, kararlı, siyaset bilen ve elini yakmayıp ‘maşa kullanan’dı. Kocasıyla - yıllarca bekledikten sonra! - geçirdiği ilk gecenin ardından hemen intikam almaya koyuldu. Kayda geçen ilk jigolosu, yakışıklı saray teşrifatçısı Sergey Satıyov’du. Hatta itiraflarına göre; - Kendisinden sonra tahta çıkacak! - oğlu Pavel Petroviç’in babasıydı. Ama Pavel, bedenen ve ruhen - hanedan kayıtlarındaki babası! - Peter’e benzerdi. Süslenmeyi, gösterişli elbiseler giymeyi severdi; zayıf iradeliydi. Katerina, Pavel’e - 14 yaşına bastığında! - seksüel tecrübe edinmesi için genç güzel dul kadın ayarladı.
- Yatağına Giren Misafirlerine Çok Cömert Davrandı… -
Polonya asıllı, yakışıklı soylu Sranislaw Poniatowski de Katerina’nın yatağına girenlerdendi. Metresinin desteğiyle Polonya Kralı ilan edilecekti.
Çariçe 1. Elizaveta, 5 Ocak 1762’de öldü. Veliaht Peter, 3. Petro unvanıyla tahta oturdu. Devlet yönetimine yabancıydı. Büyük - Deli! - Petro’nun kızı Prenses Anna’dan doğmaydı. Doğal şekilde Alman yani Prusya hayranıydı. Açıktan açığa Ortodoksluk yerine Protestanlığı övdü/savundu. Devlet işleriyle uğraşmaktan hoşlanmadı. Çocuk oyunlarıyla vakit geçirdi. Özel üniformalı çocuklar, askerler, seçilmiş cücelerle saatlerce koşar; düzmece muharebeler yapar; yorgunluktan bitap düşerdi. Aşırı terler; günde 15-20 defa çamaşır/üniforma değiştirirdi.
Çocuk ruhlu 3. Petro’nun çarlığı kısa sürdü. Karısının desteklediği - resmen sahiplenmediği! - saray darbesiyle tahtını yitirdi. Rusya’nın çıkarlarını yeterince koruyamaması, Ortodoksluğa saygılı davranmaması sebep gösterildi. 2. Katerine aynı gün, 22 Mart 1762‘de tahta çıktı/çariçe ilan edildi.
Katerina darbeyi doğrudan desteklediğini ilan etmedi; karışmamaya da özen gösterdi. Ama St Petersburg’daki darbeci askerlere bedava içki dağıtılmasını emretti. İkramın maliyeti 100 bin rubleydi.
- Kocasının Katilini Kont Yaptı… -
İhtilâlin liderlerinden Grigori Orlov, - 1759’dan beri! - Katerina’nın sevgilisiydi. Kuvvetli/dayanıklı bünyeye sahipti; tecrübeli askerdi. Katıldığı muharebelerde çeşitli yaralar almış; yararlılıklar göstermişti. Boksördü; horoz dövüşüne düşkündü; ayı, kurt ve geyik avına çıkardı. Metresi tarafından değerli hediyelere boğul(ur)du. Hatta St. Petersburg’da saray sahibi yapıldı. Katerina, gözü kara/darbeci aşığıyla evlenme kararı bile aldı; fakat çabuk vazgeçti. Bekâr kalıp gönlünce davranabilmeyi seçti.
Sabık Çar 3. Petro, - yanında götürmesine izni verilen! - metresiyle Kır Sarayı’na sürüldü. Halinden memnundu; bildiği gibi yaşayabilecekti. Orlov Ailesi’nin diğer ferdi, Aleksey Orlov tarafından - 6 ay sonra! - pusuya düşürülüp öldürüldü.
Kraliçe’nin bendesi, sadık taraftarı, 4 Orlov kardeş de kont yapıldı.
Şahsi tarihini/biyografisini yazanlara göre; genç, yakışıklı, kuvvetli erkeklerin ‘yatak hizmeti’nden yararlanacaktı. Bazıları ile cinsel ilişkisini bitirse de, dostluğunu/sırdaşlığını sürdürecekti. Grigori Potemkin, tarife uyan sadık gönüldeşti. Generallik rütbesine yükseltildi; adı Rus savaş gemisine bile verildi. Sadık müttefik Potemkin, az bilinen/mahrem hizmet de sundu: Katerina’ya yeni sevgililer seçti; memnuniyetini sürekli kıldı. Çariçe, Potemkin için ‘Kazağım!’, ‘Çengelim!’, ‘Aslanım!’ tanımlamalarını kullanırdı. Katerina’nın sıfatı da ‘Matruşka’ydı; içinde sakladığı/saklanan ‘genç zaniye’ ortaya çıkar(ır)dı.
- Son Sevgilisini Genel Vali Yaptı… -
Resmi biyografisine giren sevgililerinin sayısı 12 idi. Son âşıklarından Prens Platon Zubov’a ‘Yavrum!’ derdi. Zubov 22 yaşındaydı; hizmeti sayesinde muhteşem servet edindi. Ukrayna’nın güneyinde yeni fethedilen topraklara ‘genel vali’ atandı. Selefi de kendisi gibi ‘jigolo’ General Grigori Potemkin’di.
Katerina, sadece adaleli/kuvvetli değil, zeki entelektüel erkekleri seçerdi. Yeni bilgiler edinmeyi, çeşitli devlet konularını tartışmayı severdi.
Çok çalışkandı: Hiç uyumadan günlerce durabilirdi. Devlet işlerini önemser: Aralıksız 24 saat çalışabilirdi. Boş vakitlerinde at binerdi; pek usta biniciydi.
Avrupa’da müttefikler edindi. Fransa, Avusturya ve Prusya ile ittifak politikası izledi. Sevgilisi/gözdesi Stanislatv Poniatowski’ye - 1764’de! - Polonya hükümdarlığına getirdi. Aynı yıl Alman asıllı köylülere Volga nehri çevresindeki bereketli tarlaları dağıttı. Ülkenin topraklarının - neredeyse! - üçte biri kiliselerin ve Rus derebeylerinin mülkiyetindeydi/kontrolündeydi. Arazileri devletleştirdi. Kiliseyi çok önemli gelir kaynağından etti.
- Rusya’ya Meşruti Demokrasiyi Getirmeye Çalıştı… -
Açık görüşlü, denetlenebilir monarşi hayal etti. Hazırlattığı şablon, - 20 yıl sonra ilan edilecek! - ABD Anayasası’ndan çok daha ilericiydi. Rusya’yı hukuk devleti haline getirmeye çalıştı. Tezlerine göre; yasalar önünde bütün yurttaşlar eşitti. İşkenceyi şiddetle kınadı. 1767’de, bütün toplum kesimlerinin katıldığı/temsil edildiği meclisi topladı. Toprak sahiplerinin ve serflerin katılımını engelledi. Yasaların güncellenmesini, yeni hukuk sisteminin kurulmasını amaçladı. Fakat beklediği demokrasi ortamını oluşturamadı. Meclis çalış(a)madı. Tüccarlar, köylüler, asiller ile diğer sınıflar arasında kıyasıya rekabet ve çelişkiler, verimli mesaiye engeldi. Çariçe 2. Katerina, 1768’de parlamentoyu kapattı. Osmanlı ile başlayan savaşı bahane etti.
2. Katerina’nın tarihi hedefi: Osmanlı’nın geniş toprakları ve Ortodoks ahalisiydi. 3 Osmanlı padişahı - 3. Mustafa, 1. Abdülhamit ve 3. Selim! - ile çekişti/çatıştı. Uzun süren 2 büyük savaş yaşadı. İlk büyük savaş, 3. Mustafa döneminde başladı. 6 yıl - 1768 - 1774 arasında! – sürdü; 1. Abdülhamit’in saltanatında tamamlanandı. Osmanlı, Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım’ın bağımsızlığını tanıdı. Rusya, Osmanlı’nın Ortodoks vatandaşlarının koruyucusu/hamisi görevini üstlendi. Rus ticaret gemileri boğazlardan serbestçe geçebilecekti.
Çariçe’nin gözü Kırım’ın üzerinden hiç ayrılmadı. Eski sevgilisi, danışmanı, General Potemkin de Kırım’ın ilhakından yanaydı. 1783’de ani harekâtla bölgeyi Rus topraklarına kattı. Osmanlı işgali kabullenmedi. 2. uzun savaş süreci başladı. 1787 ile 1792 arasında 5 yıl devam eden çarpışmalar, Osmanlı’ya yenilgiyi tekrar tattırdı. 3. Selim tahta çıkınca, Yaş Antlaşması’nı imzaladı. Kırım’ı Ruslara terk etti. Rusya, Karadeniz’de stratejik etkinliğini/üstünlüğünü sağlamlaştırdı.
- Aydınlanma Dönemi Filozoflarıyla Yazıştı… -
2. Katerina, Rusya’yı geliştirmesine/genişletmesine rağmen halkı tarafından sevil(e)medi. Ama aydın/entelektüel kesimlerde belli sempatiye sahipti. Genç kızlığında Fransa’da bulunmuş; dil öğrenmişti.
Montesquieu’nun ‘Kanunların Ruhu’ adlı eserini Fransızca baskısından okurdu. Yaratıcı, üretici yapıya sahipti; tiyatro oyunları yaz(ar)dı. Kendisini yetiştirmiş aydın/münevver gör(ür)dü. Fransız filozoflarından Voltaire, D’Alembert, Montesquieu, Diderot ve Cesare Beccaria ile yazıştı/mektup arkadaşlığı yaptı. Voltaire’in kütüphanesini satın aldı. Varislerine servet sayılacak ödeme yaptı. Amacı: Avrupa’da Rusya’nın imajını düzeltmekti. Modern Rusya görüntüsü vermeye çalıştı.
Rus operası, balesi ve resim sanatının gelişmesi için ciddi adımlar attı. St Petersburg’da Hermitage Müzesi’ni inşa ettirdi. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden sanat değeri yüksek 250 tabloyu satın alıp getirtti. Okul sayısını çoğalttı. Matbaaların açılmasını sağladı. Bilimsel ve edebi çalışmaları destekledi. Ülkesinin aydınlanmasına öncelik tanıdı. Başkent St Petersburg’u döneminin önemli kültür merkezi yapmaya çalıştı.
- Erotik Motifli Mobilyalara Servet Ödedi… -
Skandallar kraliçesi 2. Katerina, müstehcen motifli mobilyalara düşkündü. Duvarları kırmızı kumaşla kaplı - çok az kişinin bildiği/girdiği! - özel odasında, hazine ödediği ‘edepsiz mobilya koleksiyonu’nu kullanırdı.
Biyografi yazarlarına göre; seks düşkünlüğü hiç azalmadı. 67 yaşına kadar değiştirdiği sevgilileri konuşuldu. Hakkındaki iddialardan en ilginci: Ölümün Katerina’yı genç sevgilisi Platon Zubov’un kollarında yakalamasıydı. Heyecandan ani beyin kanaması geçirmiş; ertesi günü de vefat etmişti.
İddialar arasında, banyo yaparken beyin kanaması neticesinde hayatını yitirmesi de mevcuttu. Son anında vasiyetnamesini değiştirmeyi kararlaştırdı: Torunu Aleksandr’ın lehine tahttan feragat edecekti. Fakat gerçekleştiremedi.
2. Katerina, oğlu Pavel Petroviç’i hiç sevmedi. Hayatını zehir etti. Petroviç, 1. Pavel unvanıyla tahta çıkınca, annesinden intikam aldı. İlk icraatı: Mezarını açtırıp babasının tabutunu çıkartmaktı. Muhteşem bir tören eşliğinde, ikisini yan yana anıt mezara defnettirdi. Tabutlar, uzun yürüyüş sonrası gömülecekleri alana getirildi. Cenaze arabasının arkasında, annesinin sevgilisi - ihtiyar! - Aleksey Orlov de yürüdü; katlettiği Çar 3. Petro’nun kılıcını taşıdı.
Ali Hikmet İnce