TKP (Türkiye Komünist Partisi)’nin ilk merkez komite başkanı Mustafa Suphi ve 14 arkadaşının öldürülmelerinin üzerindeki esrar perdesi az da olsa kalktı. Tarihçi Murat Bardakçı’nın Enver isimli kitabında yer alan mektup, olayla ilgili şimdiye kadar bilinmeyen sırrı - kısmen - açıklıyordu. Paşa; eşi Naciye Sultan’a yazdığı mektupta; ‘Maamafih bunu - Mustafa Suphi ve arkadaşlarının öldürülmesinden bahsediyor! - benim için yaptıklarından memnun olduğumu ve başkasına söylememelerini tembih ettim. Bence düşman da olsa madem ki Müslüman, böyle olmamalıydı ...’ diyor. Mektupta çok önemli bir bilgi daha var: Mustafa Suphi yanında 120 bin altın getiriyordu. Paşa şöyle diyor:
‘Halbuki yanında yüz yirmi bin Rus altını olduğundan kendisini yolda öldürmüşler, paralarını almışlar …’
Mustafa Suphi’nin katil zanlısı Yahya Kahya sıkı İttihatçı ve yöreyi kontrol eden kalabalık bir organizasyonun reisi olduğu biliniyordu. Kahya; Suphi ve arkadaşlarını bir motorla Batum’a geri götürecekti. Kafile denize açıldıktan sonra planlanan yapıldı: TKP yöneticilerinin tamamı katledildi. Mustafa Suphi’nin eşi - Rus asıllıydı! - Meryem (Maria)’in başına gelenler ise, ölümden beterdi. İddiaya göre, Yahya Kahya Maria’yı kendine ayırdı; yanındakilere de peşkeş çekti. Maria daha sonra Rizeli bir çete reisine hediye edildi; çok geçmeden öldürüldü. Genel kanı: TKP ilk merkez komite başkanı Mustafa Suphi’nin yanında getirdiği 120 bin altınlık hazine katliamı yapan çete tarafından paylaşıldı!
Ali Hikmet İnce